Kültür varlıklarını yok edecek karar Danıştay'dan döndü

Rıfat DOĞAN

ARTI GERÇEK- Danıştay 14. Daire, TMMOB’a bağlı Mimarlar Odası tarafından açılan davada, kültür varlıklarının son kalıntılarını da yok etmeye dönük alınan "639 numaralı ilke kararı"nı iptal etti.

Son yıllarda koruma hukukuna ve ilkelerine açıkça aykırı olarak alınan "ilke kararları" marifetiyle; kültür varlıklarının özelliklerini kaybetmesi, zarar görmesi, yıkılması veya ortadan kaldırılmasının önünü açan düzenlemeler yapılıyor.

İLKE KARARI KORUMA KURULLARINI DEVRE DIŞI BIRAKIYORDU

Bu kararlardan biri olan ve 13 Ekim 2016 tarihinde alınan "639 numaralı İlke" kararı şu düzenlemeyi içeriyordu:

"Kamu düzeni veya güvenliğinin olağan hayatı durduracak veya kesintiye uğratacak şekilde bozulduğu ya da doğal afet yaşanan yerlerde; can ve mal güvenliği açısından ilgili Bakanlık veya Valilikçe tehlikeli, hasarlı, yıkılmaya yüz tutmuş veya yıkılmış olduğunun tespiti yapılan tescilli taşınmaz kültür varlığı kalıntılarının, hazırlanacak rölöve, restitüsyon, restorasyon ve rekonstrüksiyon projelerine esas olmak üzere, rölövesi için sayısal veri oluşturacak, taşınmazın durumuna göre üç boyutlu lazer taramalarına yönelik işlemler ile fotoğraf, video gibi görsel belgelerin ilgili Koruma Bölge Kurul Müdürlüğü’ne iletilmesi ve Koruma Bölge Kurulu Müdürlüğü’nün uygun görüşü sonrasında ilgili idaresince kaldırılabileceğine; Koruma alanlarında bulunan benzer durumdaki diğer yapıların ise ilgili Koruma Bölge Kurulu Müdürlüğü’ne bilgi verilerek ilgili idaresince kaldırılabileceğine."

Bu kararla tarihi yapı kalıntıları adeta moloz gibi değerlendirilmiş, Koruma Kurulu kararı gerekmeden doğrudan Kurul Müdürlüğü’nün görüşüyle ortadan kaldırılması öngörülmüştü.

MİMARLAR ODASI’NIN DAVASI 3 YIL SONRA SONUÇLANDI

Mimarlar Odası, taraf olunan Avrupa Mimari Mirasının Korunması Sözleşmesi ile Dünya Kültürel ve Doğal Mirasının Korunmasına Dair Sözleşme’deki kültür varlıklarının korunması konusundaki yükümlülüklere, Anayasa’ya, 2863 sayılı Yasa ve yönetmeliklerine, bilimsel koruma ilkelerine aykırı olan ilke kararının iptali talebiyle dava açtı.

DAVA GİDİP GELDİ

Açılan davada yürütmeyi durdurma talebi reddedilse de Mimarlar Odası konuyu Danıştay İdari Dava Daireleri Kurulu’na taşıdı. Danıştay’ın en üst makamı olan Kurul, "tescilli taşınmaz kültür varlığı kalıntılarının kaldırılması hususunda Koruma Kurullarının yetkili olması gerekirken, konunun Koruma Kurullarına intikal ettirilmeyerek bu konuda yetkisi bulunmayan Koruma Bölge Kurulu Müdürlüğünce karar verilebileceğini öngören ilke kararında hukuka uyarlık görülmemiştir" gerekçesiyle Oda’nın talebini oybirliği ile kabul etti.

DANIŞTAY: KARAR HUKUKA AYKIRI

Kurulun yürütmeyi durdurma talebini kabul etmesinin ardından davayı tekrar görüşen Danıştay 14. Dairesi 19 Aralık 2018 tarihli kararında koruma kurullarının devre dışı bırakılmasını öngören ilke kararı hakkında "Tehlikeli, hasarlı, yıkılmaya yüz tutmuş veya yıkılmış olduğunun tespiti yapılan tescilli taşınmaz kültür varlığı kalıntılarının, rölöve, restitüsyon, restorasyon ve rekonstrüksiyon projeleri ile diğer ilgili belgelerin içerikleri ve ölçeklerinin belirlenmesi ile tescilli taşınmaz kültür varlığının yıkılma kararı ve kalıntılarının kaldırılması hususunda Koruma Kurullarının yetkili olduğu dikkate alındığında, konunun Koruma Kurullarına iletilmeyerek, bu konuda yetkisi bulunmayan Koruma Bölge Kurulu Müdürlüğünce karar verilebileceğini öngören ilke kararında hukuka uyarlık görülmemiştir" gerekçesiyle iptali karar verdi.

‘KÜLTÜR VARLIKLARININ KORUNMASI ADINA ÖNEMLİ BİR KARAR’

Mimarlar Odası karara ilişkin açıklamasında şunları kaydetti:

"Çeşitli savaşlar, afetler yaşayarak ve yıkımlardan kurtularak günümüze kadar ulaşmış olan az sayıda kültür varlığımızı bütün yaşanmışlıklarını yok sayarak ortadan kaldırmanın yasal altlığını oluşturmak üzere alınan İlke Kararının iptali için açtığımız davada yargı; kültür varlıklarının korunması adına önemli bir karar almıştır. Bu vesileyle Koruma Kurullarının ve Kültür ve Turizm Bakanlığı’nın koruma hukuku ve ilkelerine uygun kararlar alması gerektiğini bir kez daha vurguluyoruz."